ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ହଳଧର ନାଗ: ସାଦାସିଧା ଜୀବନରେ ଅସାଧାରଣ କବିତାର ସଫଳତା
ଓଡ଼ିଶାର ବରଗଡ଼ ଜିଲ୍ଲାର ଏକ ଛୋଟ ଗାଁ ଘେଂସରେ ଜନ୍ମ ନେଇଥିବା ହଳଧର ନାଗ ଆଜି କେବଳ ଓଡ଼ିଶାରେ ନୁହେଁ, ସମଗ୍ର ଭାରତରେ ଜଣେ ପ୍ରଖ୍ୟାତ କବି ଭାବେ ପରିଚିତ। ତାଙ୍କ ନାମର ଆଗରେ କେବେ ମଧ୍ୟ ‘ଶ୍ରୀ’ ଯୋଡ଼ା ଯାଇନାହିଁ, ତାଙ୍କ ଜୀବନ ଅତ୍ୟନ୍ତ ସାଦାସିଧା—ମାତ୍ର ତିନି ଜୋଡ଼ା ଲୁଗା, ଗୋଟିଏ ଭାଙ୍ଗି ଯାଇଥିବା ରବର ଚଟି, ଗୋଟିଏ ରିମଲେସ୍ ଚଷମା ଓ ବ୍ୟାଙ୍କରେ ୭୩୨ ଟଙ୍କାର ଜମା ରାଶି। କିନ୍ତୁ ଏହି ସାଦାସିଧା ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ କବିତାର ଶକ୍ତି ଏତେ ଅସାଧାରଣ ଯେ, ସେ ଭାରତର ଚତୁର୍ଥ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ନାଗରିକ ସମ୍ମାନ ‘ପଦ୍ମଶ୍ରୀ’ରେ ସମ୍ମାନିତ ହୋଇଛନ୍ତି। ତାଙ୍କୁ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ପ୍ରଦାନ କରିଥିବା ନିର୍ବାଚନ ଦଳଙ୍କୁ ମଧ୍ୟ ଆମେ ଶ୍ରଦ୍ଧାଞ୍ଜଳି ଜଣାଉଛୁ।
ଜୀବନର ଆରମ୍ଭ: ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଓ ସଂଘର୍ଷ
୧୯୫୦ ମସିହାରେ ଜନ୍ମିତ ହଳଧର ନାଗଙ୍କ ଜୀବନ ଆରମ୍ଭରୁ ହିଁ ସଂଘର୍ଷମୟ ଥିଲା। ମାତ୍ର ୧୦ ବର୍ଷ ବୟସରେ ତାଙ୍କ ପିତାଙ୍କ ମୃତ୍ୟୁ ହେବା ପରେ ପରିବାରର ଆର୍ଥିକ ଅବସ୍ଥା ଏତେ ଖରାପ ହୋଇପଡ଼ିଲା ଯେ ସେ ତୃତୀୟ ଶ୍ରେଣୀ ପରେ ପାଠପଢ଼ା ଛାଡ଼ିବାକୁ ବାଧ୍ୟ ହେଲେ। ପରିବାରକୁ ସମ୍ବଳିବା ପାଇଁ ସେ ଏକ ମିଠାଇ ଦୋକାନରେ ବାସନ ମାଜିବା କାମ ଆରମ୍ଭ କଲେ। ପରେ ଗାଁର ମୁଖିଆଙ୍କ ସାହାଯ୍ୟରେ ସେ ଏକ ଉଚ୍ଚ ବିଦ୍ୟାଳୟରେ ରୋଷେୟା ଭାବେ ୧୬ ବର୍ଷ କାମ କଲେ। ଏହାପରେ ସେ ୧୦୦୦ ଟଙ୍କା ଋଣ ନେଇ ଏକ ଛୋଟ ଷ୍ଟେସନାରୀ ଦୋକାନ ଖୋଲିଥିଲେ, ଯାହା ତାଙ୍କ ଜୀବନରେ ଏକ ନୂଆ ମୋଡ଼ ଆଣିଥିଲା।
କବିତାର ଯାତ୍ରା: ସମ୍ବଲପୁରୀ ଭାଷାର ଅମର ସ୍ୱର
ହଳଧର ନାଗ ସମ୍ବଲପୁରୀ ଭାଷାରେ କବିତା ଲେଖନ୍ତି, ଯାହାକୁ କୋସଲୀ ଭାଷା ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ। ତାଙ୍କ କବିତା ସାଧାରଣ ମଣିଷର ଜୀବନ, ପ୍ରକୃତି, ସମାଜ, ଧର୍ମ, ମିଥ୍ୟାଲୋଜୀ ଓ ଅତ୍ୟାଚାର ବିରୋଧୀ ସଂଘର୍ଷରେ ଆଧାରିତ। ତାଙ୍କ ପ୍ରଥମ କବିତା ‘ଢୋଡୋ ବରଗଛ’ ୧୯୯୦ ମସିହାରେ ସ୍ଥାନୀୟ ପତ୍ରିକା ‘ଆର୍ଟ ଆଣ୍ଡ ଆର୍ଟିଷ୍ଟ’ରେ ପ୍ରକାଶିତ ହୋଇଥିଲା। ଏହା ତାଙ୍କ ସାହିତ୍ୟ ଯାତ୍ରାର ଆରମ୍ଭ ଥିଲା। ଏହାପରେ ସେ ଅନେକ କବିତା ଓ ୨୦ଟି ମହାକାବ୍ୟ ରଚନା କରିଛନ୍ତି, ଯାହା ସମସ୍ତଙ୍କୁ ସେ ମୁଖସ୍ଥ ରଖିଛନ୍ତି। ତାଙ୍କ ଏହି ଅସାଧାରଣ ସ୍ମରଣଶକ୍ତି ଓ ସରଳ ଲେଖନୀ ତାଙ୍କୁ ‘ଲୋକକବି ରତ୍ନ’ ଉପାଧି ଦେଇଛି।
ତାଙ୍କ କବିତାରେ ସାମାଜିକ ସଂସ୍କାର, ମାନବ ମର୍ଯ୍ୟାଦା ଓ ଅନ୍ୟାୟ ବିରୋଧୀ ସ୍ୱର ସବୁବେଳେ ପ୍ରତିଫଳିତ ହୁଏ। ସେ କୁହନ୍ତି, “କବିତାରେ ଜୀବନର ସତ୍ୟତା ଓ ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ ଏକ ବାର୍ତ୍ତା ଥିବା ଦରକାର।” ତାଙ୍କ ଏହି ଦର୍ଶନ ତାଙ୍କ ରଚନାକୁ ଅନନ୍ୟ କରିଛି।
ସମ୍ବଲପୁର ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟରେ ‘ହଳଧର ଗ୍ରନ୍ଥାବଳୀ-୨’
ହଳଧର ନାଗଙ୍କ ସାହିତ୍ୟ ଏତେ ଶକ୍ତିଶାଳୀ ଓ ପ୍ରେରଣାଦାୟୀ ଯେ, ସମ୍ବଲପୁର ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ତାଙ୍କ ରଚନାଗୁଡ଼ିକୁ ‘ହଳଧର ଗ୍ରନ୍ଥାବଳୀ-୨’ ନାମରେ ସଂକଳନ କରି ଏହାକୁ ପାଠ୍ୟକ୍ରମରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିବାକୁ ନିଷ୍ପତି ନେଇଛି। ଏହା କେବଳ ତାଙ୍କ ସାହିତ୍ୟର ମହତ୍ତ୍ୱକୁ ସ୍ୱୀକାର କରୁନାହିଁ, ବରଂ ସମ୍ବଲପୁରୀ ଭାଷା ଓ ସଂସ୍କୃତିକୁ ମଧ୍ୟ ନୂଆ ପିଢ଼ି ମଧ୍ୟରେ ପହଞ୍ଚାଇବ। ଏହା ବ୍ୟତୀତ, ଇନ୍ଦିରା ଗାନ୍ଧୀ ଜାତୀୟ ମୁକ୍ତ ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ (IGNOU) ମଧ୍ୟ ତାଙ୍କ ସାହିତ୍ୟ ସମୀକ୍ଷାକୁ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିଛି। ପାଞ୍ଚଜଣ ଗବେଷକ ତାଙ୍କ ରଚନା ଉପରେ ପିଏଚଡି ଗବେଷଣା କରିଛନ୍ତି, ଯାହା ତାଙ୍କ ସାହିତ୍ୟର ଗଭୀରତାକୁ ପ୍ରମାଣ କରୁଛି।
ସମ୍ମାନ ଓ ପ୍ରେରଣା
୨୦୧୬ ମସିହାରେ ହଳଧର ନାଗଙ୍କୁ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା। ଏହି ସମ୍ମାନ ଗ୍ରହଣ କରିବା ପାଇଁ ସେ ଦିଲ୍ଲୀ ଯିବାକୁ ଅସମର୍ଥ ଥିଲେ ଓ କହିଥିଲେ, “ସାହେବ, ମୋ ପାଖରେ ଦିଲ୍ଲୀ ଯିବା ପାଇଁ ଟଙ୍କା ନାହିଁ, ଦୟାକରି ପୁରସ୍କାରଟି ଡାକରେ ପଠାଇ ଦିଅନ୍ତୁ।” ଏହି ସରଳତା ଓ ନମ୍ରତା ତାଙ୍କ ବ୍ୟକ୍ତିତ୍ୱର ଅନନ୍ୟ ବୈଶିଷ୍ଟ୍ୟ। ୨୦୧୯ ମସିହାରେ ସମ୍ବଲପୁର ବିଶ୍ୱବିଦ୍ୟାଳୟ ତାଙ୍କୁ ସାହିତ୍ୟରେ ଡକ୍ଟରେଟ ଉପାଧି ପ୍ରଦାନ କରିଥିଲା। ତାଙ୍କ ରଚନା ହିନ୍ଦୀ, ଇଂରାଜୀ ଓ ବଙ୍ଗଳା ଭାଷାରେ ଅନୁବାଦ ହୋଇ ବିଶ୍ୱବ୍ୟାପୀ ପାଠକଙ୍କ ନିକଟରେ ପହଞ୍ଚିଛି।
ପ୍ରଖ୍ୟାତ କବି ଓ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ର ନିର୍ମାତା ଗୁଲଜାର ତାଙ୍କ ଜୀବନ ଓ ରଚନା ଉପରେ ନିର୍ମିତ ଏକ ସ୍ୱଳ୍ପ ଚଳଚ୍ଚିତ୍ରରେ ନାରେଶନ ଦେଇଛନ୍ତି, ଯେଉଁଥିରେ ସେ ହଳଧରଙ୍କୁ “ସମ୍ବଲପୁରର ମାଟିର ପୁତ୍ର, ଏକ ଆଦିବାସୀ କବି” ବୋଲି ଅଭିହିତ କରିଛନ୍ତି। ଗୁଲଜାର ତାଙ୍କୁ ୫୦,୦୦୦ ଟଙ୍କା ଉପହାର ମଧ୍ୟ ପଠାଇଥିଲେ।
ସମ୍ବଲପୁରୀ ଭାଷା ଓ ସଂସ୍କୃତିର ପ୍ରଚାର
ହଳଧର ନାଗ କେବଳ ଜଣେ କବି ନୁହଁନ୍ତି, ସେ ସମ୍ବଲପୁରୀ ଭାଷା ଓ ସଂସ୍କୃତିର ଜଣେ ଦୂତ। ସେ ସମ୍ବଲପୁରୀ ଭାଷାକୁ ଭାରତୀୟ ସମ୍ବିଧାନର ଅଷ୍ଟମ ଅନୁସୂଚୀରେ ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ କରିବା ପାଇଁ ଆନ୍ଦୋଳନରେ ମଧ୍ୟ ସାମିଲ ଅଛନ୍ତି। ତାଙ୍କ ଲେଖନୀ ଓ ଶୈଳୀ ଏତେ ପ୍ରଭାବଶାଳୀ ଯେ, ଏହାକୁ ‘ହଳଧର ଧାରା’ ନାମରେ ଅଭିହିତ କରାଯାଇଛି, ଯାହା ଅନେକ ନୂଆ କବିଙ୍କୁ ପ୍ରେରଣା ଦେଇଛି।
ଶେଷ କଥା
ହଳଧର ନାଗଙ୍କ ଜୀବନ ଏକ ପ୍ରେରଣାଦାୟୀ କାହାଣୀ। ସେ ପ୍ରମାଣ କରିଛନ୍ତି ଯେ ଶିକ୍ଷା ଓ ଧନସମ୍ପତ୍ତି ନଥାଇ ମଧ୍ୟ ପ୍ରତିଭା ଓ ନିଷ୍ଠା ଦ୍ୱାରା ଅସାଧାରଣ ସଫଳତା ହାସଲ କରାଯାଇପାରେ। ତାଙ୍କ ସାଦାସିଧା ଜୀବନ ଓ ଗଭୀର ଚିନ୍ତାଧାରା ଆମକୁ ଶିଖାଇଛି ଯେ ସତ୍ୟ, ସମାଜ ସେବା ଓ ନୈତିକତାରେ ଆଧାରିତ ଜୀବନ ହିଁ ପ୍ରକୃତ ସଫଳତା।
ଆମେ ଏହି ମହାନ କବିଙ୍କୁ ଶ୍ରଦ୍ଧାଞ୍ଜଳି ଜଣାଉଛୁ ଓ ତାଙ୍କ ସାହିତ୍ୟ ଯେ ଆଗାମୀ ପିଢ଼ିଙ୍କୁ ପ୍ରେରଣା ଦେଉଛି, ତାହା ପାଇଁ ଗର୍ବ ଅନୁଭବ କରୁଛୁ। ସମ୍ବଲପୁରୀ ଭାଷାର ଏହି ‘ଲୋକକବି ରତ୍ନ’ ସବୁବେଳେ ଆମ ହୃଦୟରେ ରହିବେ।
ଓଡ଼ିଶାର ଗର୍ବ, ହଳଧର ନାଗଙ୍କୁ ପ୍ରଣାମ
କିଛି ଜାଣିବା ତଥ୍ୟ ହଳଧର ନାଗଙ୍କ ବିଷୟରେ
1. ହଳଧର ନାଗ କିଏ?
ହଳଧର ନାଗ ଓଡ଼ିଶାର ବରିଷ୍ଠ କବି ଓ ଲୋକସାହିତ୍ୟକାର। ସେ ଅନପଢ଼ ହେଉଛନ୍ତି, କିନ୍ତୁ ତାଙ୍କର କବିତା ଓ ଚିନ୍ତାଧାରା ଦେଶ ଓ ବିଦେଶରେ ପ୍ରଶଂସିତ। ସେ "ଲୋକ କବି ସମ୍ରାଟ" ଭାବେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଖ୍ୟାତ।
2. ହଳଧର ନାଗଙ୍କୁ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ କେବେ ମିଳିଥିଲା?
ହଳଧର ନାଗଙ୍କୁ ବର୍ଷ 2020ରେ ଭାରତ ସରକାର ତରଫରୁ ପଦ୍ମଶ୍ରୀ ସମ୍ମାନ ପ୍ରଦାନ କରାଯାଇଥିଲା ତାଙ୍କର ସାହିତ୍ୟ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଅସାଧାରଣ ଅବଦାନ ପାଇଁ।
3. ହଳଧର ନାଗ କୌଣସି ଭାଷାରେ କବିତା ଲେଖନ୍ତି?
ସେ ବ୍ୟାପକ ଭାବରେ କୋସଳୀ (ସମ୍ବଲପୁରୀ) ଭାଷାରେ କବିତା ରଚନା କରନ୍ତି। ସେ ତାଙ୍କ ଭାଷା, ସଂସ୍କୃତି ଓ ଜୀବନଧାରାକୁ କବିତା ମାଧ୍ୟମରେ ଉପସ୍ଥାପନ କରନ୍ତି।
4. ହଳଧର ନାଗଙ୍କର ପ୍ରମୁଖ କବିତା କେଉଁଠି ମିଳିପାରିବ?
ତାଙ୍କ କବିତା ବହୁତ ପତ୍ରିକା, ପୁସ୍ତକ ଓ ଅନଲାଇନ ପ୍ଲାଟଫର୍ମରେ ମିଳିପାରିବ। କେହି କେହି ତାଙ୍କ କବିତା ଉପରେ ପ୍ରବନ୍ଧ ଓ ଶୋଧକାର୍ଯ୍ୟ ମଧ୍ୟ କରିଛନ୍ତି।
5. ହଳଧର ନାଗ ଶିକ୍ଷା ଦିଗରୁ କେତେ ଦୂର ପଢିଥିଲେ?
ସେ କେବଳ ତୃତୀୟ ଶ୍ରେଣୀ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ପଢ଼ିଥିଲେ। ଯଦିଓ ଶିକ୍ଷା ଦିଗରୁ ସେ ଅନପଢ଼, କିନ୍ତୁ ସାହିତ୍ୟ ଓ ଜୀବନ ଦର୍ଶନ ଦିଗରୁ ସେ ବହୁତ ଗଭୀର ଚିନ୍ତକ।
6. ହଳଧର ନାଗଙ୍କ ବିଶେଷତା କଣ?
ତାଙ୍କର ବିଶେଷତା ହେଉଛି ସରଳ ଜୀବନ ଶୈଳୀ, ମାଟି ସହିତ ଗଭୀର ସମ୍ପର୍କ, ଓ ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କ ଜୀବନକୁ ଉନ୍ମୋଚିତ କରୁଥିବା ତାଙ୍କ କବିତା। ସେ ସାଦାସିଧା ଜୀବନ ଯାପନ କରି କବିତା ମାଧ୍ୟମରେ ଶତାଧିକ ମନିଷଙ୍କୁ ପ୍ରଭାବିତ କରିଛନ୍ତି।
